Nog even over die postbode uit onze straat – hij bestaat echt. En hoe meer ik over hem schrijf, en praat, hoe echter hij wordt, ook voor mensen die hem niet kennen. Hij krijgt de vorm die ik gedeeltelijk schets, aangevuld met reacties van anderen, en in ons hoofd ontstaat het beeld van ‘de postbode uit die blog.’  Stel, ik schrijf dat onze dappere postbode in een rolstoel de post rondbrengt. Een leugen. En dat blijf ik herhalen. Hoe groot is de kans dat je als lezer gaat geloven dat het waar is? En hoe groot is de kans dat je als lezer gaat checken of hij ook werkelijk in een rolstoel zit? Misschien vertel je het zelfs aan anderen. Hoe een postbode heel goed in een rolstoel post rond kan brengen, door regen, wind en sneeuw, met winterbanden ofzo, en een soort stok om mee aan te bellen, voor pakketjes. Als een mooi voorbeeld van de maatschappij waarin iedereen meedoet. Misschien gebruiken mensen mijn postbode uiteindelijk om werkgevers te overtuigen om mensen met een beperking in dienst te nemen. Dan draagt mijn leugen zelfs bij aan een betere wereld.

“Herhaal een leugen lang genoeg, en hij wordt waarheid,” schrijft psycholoog Tom Stanton. Hoe vaker we die leugen horen of zien, hoe meer we geloven dat het waar is, zelfs als het een grote leugen is.  Dit is het ‘illusion of truth effect’. Mensen nemen een boodschap die ze vaker te zien krijgen automatisch voor waar aan. Een mechanisme dat in de wereld om ons heen goed bekend is; bij politici, in de reclamewereld,  maar ook (bewust of onbewust) bij collega’s die op de werkvloer politieke spelletjes spelen. Beangstigend, was het niet zo, zegt Stanton, dat we ons kunnen wapenen tegen dit effect. We beslissen de hele dag door (bewust en onbewust) en kunnen niet ieder ‘feit’ langdurig checken, vandaar dat we ook ‘shortcuts’ gebruiken – een snelle check op basis van onze bestaande, feitelijke kennis (zoals ‘Nederland ligt aan de Noordzee en niet aan de Middellandse zee’ en  ‘een ontbijt eet je in de ochtend’, en ‘een kerstverhaal gaat over kerstmis.’) Een nuttig mechanisme, waardoor veel dat je aanneemt, ook klopt. Maar niet als we ten prooi vallen aan het effect van the illusion of truth, juist door die neiging om een shortcut te nemen.  Wapen je met kennis, schrijft Stanton. Want niet alleen de mate waarin iets herhaald wordt beïnvloedt wat je gelooft, maar ook de kennis die je bezit. Belangrijk om te realiseren, in een maatschappij waarin social media belangrijke informatiebronnen zijn, en waar ‘nieuws’ zich steeds sneller herhaalt, in de vorm van retweets en likes en hashtags. Hoe meer ‘waarheden’ we checken voordat we ze retweeten en herhalen, hoe groter de kans dat we geen leugen herhalen.

De macht van het woord, en in hoeverre speelt mee wat we willen horen en lezen? Dat we die ene leugen voor lief nemen, waar we de ander veroordelen? En terugkomend op onze postbode; hij zwaaide zojuist naar me, ‘as we speak!’ Vanuit zijn rolstoel.